Mengimbas kembali dua tahun negara dilanda COVID-19

Selepas dua tahun, 2.8 juta kes COVID-19, 32,000 kematian dan 60 juta dos vaksin diberikan, semua rakyat Malaysia sudah letih dan mahu meninggalkan mimpi ngeri COVID-19. Tetapi wabak ini tidak menunjukkan tanda-tanda akan berakhir.

Omicron melanda banyak negara pada awal 2022, menyebabkan jangkitan semula pada mereka yang sebelum ini dijangkiti COVID-19 dan jangkitan pada mereka yang telah diberi vaksin sebelum ini. Tiada strategi jangka panjang Malaysia yang koheren terhadap COVID-19, kecuali untuk menekankan tentang kepentingan dos penggalak.

Strategi Pengujian Kebangsaan telah dikeluarkan pada 26 Nov 2021, meletakkan beban undang-undang dan moral kepada syarikat dan individu untuk menguji dan melaporkan secara jujur, tanpa sebarang mekanisme pelaksanaan, penguatkuasaan atau pemantauan yang jelas. Dan kita masih tidak melihat sebarang peningkatan dalam soal pengesanan kontak rapat, doktor kontrak atau tadbir urus yang cekap selepas dua tahun.

Dua tahun dengan COVID-19 ini telah mendedahkan tiga jurang yang mendalam dalam kerajaan Malaysia: Kementerian Kesihatan (KKM) yang semakin tidak boleh dipertanggungjawabkan; KKM yang terlalu bergantung kepada agensi pusat seperti Kementerian Kewangan (MOF), Pejabat Perdana Menteri (JPM) dan Majlis Keselamatan Negara (MKN) untuk membuat keputusan dan sumber; dan KKM yang tidak dapat menyelesaikan isu sumber manusia (seperti doktor kontrak) kerana keputusan ini adalah di bawah bidang kuasa Jabatan Perkhidmatan Awam (JPA).

Mempertanggungjawabkan KKM

KKM ialah kementerian yang berkuasa, relevan dan penting di Malaysia, dan oleh itu perlu bertanggungjawab dengan kuasa yang ada padanya; keputusan pemerolehan dan keputusan membabitkan kesihatan awam.

KKM ialah kementerian kedua terbesar selepas Kementerian Pendidikan, menggaji 215,000 profesional kesihatan, membelanjakan dengan peruntukan sebanyak RM32.4 bilion pada 2022, dan menggunakan kuasa yang meluas melalui Akta Pencegahan dan Pengawalan Penyakit Berjangkit (PPPB) 1988.

Sepanjang wabak itu melanda negara, kuasa yang sudah meluas dalam Akta PPPB diperluaskan lagi melalui Akta Polis 1967, Akta Majlis Keselamatan Negara 2016 dan Kanun Keseksaan, di samping Pengisytiharan Darurat yang tidak perlu pada Jan 2021.

Walaupun dengan kuasa yang luas ini, pada Disember 2021, kerajaan cuba meningkatkan kuasa KKM dengan mencadangkan pindaan Akta PPPB, untuk meningkatkan denda kepada RM10,000 untuk individu dan RM1 juta untuk syarikat.

Mujurlah, orang ramai, Pembangkang dan juga beberapa penyokong kerajaan menentang sekeras-kerasnya cadangan pindaan itu, dan meminta KKM mencadangkan semula pindaan yang lebih munasabah pada 2022.

Kita tidak nampak bagaimana KKM akan dipertanggungjawabkan untuk menggunakan kuasa ini, sedangkan terdapat begitu banyak contoh nyata penguatkuasaan dwi-standard dan ketidakupayaan untuk menyelaraskan tugas dan kuasa dengan Polis Diraja Malaysia.

Kuasa bukan satu-satunya perkara yang merupakan tanggungjawab mereka. KKM juga perlu bertanggungjawab ke atas keputusan perolehan mereka. Sebagai contoh, walaupun kita memahami bahawa syarikat farmasi gergasi mungkin memaksa kerajaan merahsiakan harga vaksin, terdapat banyak cara lain untuk meningkatkan ketelusan harga pembelian vaksin.

Jawatankuasa Pilihan Khas Parlimen mengenai Kesihatan dan Jawatankuasa Kira-kira Wang Negara hendaklah diberikan akses kepada data terperinci mengenai perbelanjaan kesihatan.

Kos bukan vaksin daripada Program Imunisasi Kebangsaan harus dihebahkan, terutamanya kos mega-PPV dan projek perkongsian awam-swasta.

Dan Rakyat berhak mengetahui bagaimana Kumpulan Wang Amanah Negara digunakan untuk pembelian vaksin, selain daripada peruntukan Bajet 2022.

Kita juga mesti mempertanggungjawabkan keputusan kesihatan awam kerajaan, seperti fasa Pelan Pemulihan Negara, keputusan untuk melaksanakan sekatan dan PKP, dan cara mengendalikan Omicron.

Sikap paternalistik dan Putrajaya tahu semuanya mesti berubah, dan ketelusan data mesti diberikan kepada Rakyat supaya kita tahu mengapa dan bagaimana keputusan ini dibuat, dan juga siapa dan berdasarkan data apa.

Meningkatkan kedudukan KKM

Kesihatan ialah portfolio yang penting, dan hanya selepas COVID-19 barulah semua orang sedar mengenai perkara ini.

Tetapi keputusan semasa pandemik COVID-19 melanda negara sebahagian besarnya berada di luar kuasa KKM.

Terdapat empat contoh khusus di mana agensi pusat mempunyai kuasa yang lebih besar daripada KKM.

Satu, keputusan PKP sebahagian besarnya dibuat oleh MKN, walaupun mereka akan meminta "nasihat" yang tidak wajar daripada KKM untuk menghalalkan keputusan MKN.

Dua, di bawah kerajaan Muhyiddin Yassin, vaksinasi adalah di bawah Kementerian Sains, Teknologi dan Inovasi (MOSTI), bukan KKM.

Tiga, keputusan untuk fasa Pelan Pemulihan Negara dibuat secara berkesan oleh Majlis Pemulihan Negara (MPN), bukan KKM (dan MPN semakin berkelakuan seperti seolah-olah Kabinet).

Empat, keputusan untuk perkongsian awam-swasta dalam penjagaan kesihatan dibuat secara berkesan oleh Kementerian Kewangan, Pejabat Perdana Menteri atau Unit Perancang Ekonomi, bukan KKM.

Apabila keputusan untuk melaksanakan sekatan pergerakan, vaksinasi, fasa pemulihan dan Kerjasama Awam Swasta untuk kesihatan awam tidak diberikan kepada KKM, kita mengurangkan peranan, kedudukan dan kerelevanan KKM. Untuk lebih jelas, KKM akan terlibat dalam keputusan ini, tetapi adakah KKM terlibat secara bermakna, atau adakah ia hanya menjadi batu loncatan untuk menghalalkan keputusan MSN, MPN, JPM dan MOF?

Sebahagian daripada masalahnya ialah KKM bergantung sepenuhnya kepada pembiayaan daripada agensi pusat.

Satu lagi bahagian masalah ialah struktur kuasa menumpukan kuasa yang besar dalam agensi pusat JPM dan MOF.

Bahagian ketiga masalahnya ialah kerajaan telah melindungi dan meneterakan tindak balas wabak, menjadikan isu kesihatan awam sebagai isu MKN.

Kita mesti mengambil tindakan segera untuk menaikkan martabat KKM agar lebih setara dengan agensi kerajaan yang lain. Hanya dengan itu kita boleh menguruskan wabak COVID-19 dengan lebih berjaya.

Segera selesaikan Masalah Sumber Manusia dengan JPA

JPA dan KKM berada dalam kedudukan yang luar biasa.

Kita memerlukan lebih ramai doktor, jururawat, ahli farmasi dan profesional kesihatan dalam sektor awam, tetapi kita juga perlu mengurangkan saiz keseluruhan perkhidmatan awam untuk mengurangkan kos pembayaran gaji dan pencen.

JPA dan KKM mesti mengimbangi antara dua matlamat yang berbeza ini.

Implikasi kehidupan sebenar yang menyedihkan daripada matlamat yang berbeza ini dapat dilihat dalam isu 23,000 doktor kontrak sejak 2016 apabila Pegawai Perubatan ditawarkan kontrak jangka pendek 1-2 tahun, bukan jawatan tetap.

Sejak 2016, hanya 789 doktor kontrak telah diserap sebagai kakitangan tetap, tanpa kriteria pemilihan yang telus dan dengan dakwaan media sosial tentang ketidakkonsistenan dan ketidakadilan.

Ini mempunyai implikasi jangka panjang terhadap latihan pakar dan penempatan doktor di seluruh Malaysia, apatah lagi masalah psikologi yang dihadapi doktor-doktor ini yang telah berjuang dengan berani di barisan hadapan bagi berdepan COVID-19.

Isu keadilan dan kemajuan kerjaya jangka panjang tidak terhad kepada doktor. Ahli farmasi, jururawat dan doktor gigi juga ditawarkan kontrak jangka pendek sejak 2016, bukan jawatan tetap.

Ini memberi implikasi kepada semangat dalam perkhidmatan kesihatan, dengan hashtag #ExitKKM yang kadang kala menjadi sohor kini di media sosial. Sekiranya lebih ramai profesional meninggalkan perkhidmatan awam untuk beralih ke sektor swasta atau meninggalkan Malaysia ke negara lain, maka kesihatan Rakyat terancam semasa pandemik COVID-19 yang serius.

Akademi Perubatan Malaysia, Persatuan Perubatan Malaysia, Gabungan Kesihatan Malaysia dan masyarakat lain telah meminta penyelesaian jangka pendek dan jangka panjang untuk isu itu.

Penyelesaian ini adalah sangat munasabah dan praktikal, contohnya untuk melanjutkan tempoh kontrak daripada 2 tahun kepada 8-10 tahun untuk membolehkan latihan pakar dan jaminan pekerjaan.

Terdapat juga cadangan untuk syarat perkhidmatan yang lebih baik, layanan yang sama untuk jawatan kontrak dan tetap, dan peluang yang sama untuk melanjutkan pelajaran.

Penyelesaian jangka pendek ini mesti dilaksanakan dengan segera, supaya kita dapat mengurus COVID-19 dengan lebih baik.

Tetapi kita juga mesti menyelaraskan penyelesaian jangka pendek ini dengan penyelesaian jangka panjang yang merombak cara kita menguruskan sumber manusia untuk sektor kesihatan di Malaysia.

Penyelesaian jangka panjang ini termasuk mewujudkan Suruhanjaya Pembaharuan Kesihatan untuk menyelia keseluruhan pembaharuan kesihatan untuk Malaysia (KKM tidak boleh melakukan pembaharuan sendiri), yang harus merangkumi pembaharuan tentang cara kita merekrut, melatih, membayar dan mengekalkan profesional kesihatan.

Semua ini memerlukan perkongsian yang erat dan pendekatan menang-menang antara KKM dan JPA. Hanya dengan itu kita boleh melawan pandemik COVID-19 ini dan bersedia untuk pandemik yang akan datang.

Perkara yang perlu berubah untuk Tahun Ketiga Pandemik

Terdapat banyak penderitaan di Malaysia dalam dua tahun kebelakangan ini. 2.8 juta individu telah dijangkiti COVID-19 dan 32,000 orang telah meninggal dunia. Keluarga telah menderita. Kemiskinan melonjak tinggi. Hilang pekerjaan. Pendapatan orang ramai lebih berkurang berbanding sebelum COVID-19 melanda negara.

Dalam dua tahun kebelakangan ini, kita telah melihat dua kerajaan yang bersilih ganti hanya berminat untuk berebut kuasa daripada menyelamatkan nyawa.

Rasuah, dwistandard dan ketidakcekapan yang begitu, dengan kemelut tindak balas banjir semakin menghakis keyakinan orang ramai terhadap keupayaan kerajaan semasa untuk menyampaikan perkhidmatan awam yang berkesan.

Kita tidak boleh berdiam diri dan melihat rakyat Malaysia biasa kelaparan, menjadi lebih miskin atau mengalami penghinaan atau kesihatan yang tidak baik.

Perkara perlu berubah dalam 2022.

Pandemik masih belum berakhir, dan kita perlu merombak KKM untuk menjadikannya lebih kuat untuk menangkis serangan COVID-19, pandemik yang akan datang, wabak penyakit tidak berjangkit, dan tsunami penuaan yang sudah menimpa kita.

Kita mesti mempertanggungjawabkan KKM atas kuasa mereka, keputusan perolehan dan strategi kesihatan awam.

Kita mesti menaikkan martabat KKM dengan agensi lain. Dan kita mesti menyelesaikan masalah sumber manusia dengan JPA sekarang.

Hanya selepas itu kita akan mempunyai peluang.